पुटिन : ७ घटना जसले रूसी राष्ट्रपतिमा गहिरो छाप छोड्यो

रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन गत शुक्रबारबाट ७० वर्ष पुगे । आउनुहोस् जान्न कोसिस गरौं उनी कसरी विश्वबाट अलग्गिए र युक्रेनमा विनाशकारी आक्रमण गर्ने निरंकुश शासक बने ? उनको जीवनका सात महत्त्वपूर्ण क्षणहरूले पुटिनको सोचलाई आकार दिन र पश्चिमसँगको उनको बढ्दो दरार बुझ्न मद्दत गर्न सक्छ।

यो लेख एक शिक्षक र लेखक प्रोफेसर मार्क गेलियोटीद्वारा लेखिएको हो। उनले धेरै पुस्तकहरू लेखेका छन्, जसमध्ये एउटा हो, ‘वी नीड टु टॉक अबाउट पुटिन’। छिट्टै उनको अर्को पुस्तक ‘ पुटिन्स वार’ प्रकाशित हुँदैछ ।

जूडो से मोहब्बत, १९६४
लेनिनग्रादमा जन्मेका पुटिनको जीवनले दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा ८७२ दिनसम्म चलेको हिटलरको सेनाको जीवनमा गहिरो छाप छोडेको छ। पुटिन स्कूलमा धेरै आक्रामक थिए। उनका एक मिल्ने साथी भन्छन्, ‘उनी जोसँग पनि झगडा गर्थे। उनी कसैसँग डराउँदैनथे।’

लेनिनग्रादको गल्लीहरूमा धेरै सडक गिरोहहरू थिए। यस्तो वातावरणमा १२ वर्षका पातलो पुटिनले साम्बो नामक रुसी मार्सल आर्ट सिक्न थाले र त्यसपछि जुडो सिक्न थाले ।

पुटिन निकै दृढ र अनुशासित युवा थिए । १८ वर्षको उमेरमा उनले जुडोमा ब्ल्याक बेल्ट गरे र राष्ट्रिय जुनियर च्याम्पियनसिपमा तेस्रो स्थान हासिल गरे।

अब पुटिनले म्याचो छवि बनाए । पुटिनले सधैं यो खतरनाक संसारमा आत्मविश्वास हुनु महत्त्वपूर्ण छ भन्ने महसुस गरेका छन्। तर, उनी यो पनि विश्वास गर्छन्, ‘जब लडाइँबाट बच्न असम्भव छ, तब तपाईंले पहिलो प्रहार गर्नुपर्छ र त्यो आक्रमण यस्तो हुनुपर्छ कि शत्रु पलटवार गर्न नआओस्।’

केजीबी रोजगार आवेदन, १९६८
लेनिनग्रादका मानिसहरू सहरको लिटेनी प्रोस्पेक्ट रोडमा जान हिचकिचाउँथे। यो सडकमा सोभियत गुप्तचर एजेन्सी केजीबीको मुख्यालय थियो। सोभियत शासक स्टालिनको पालामा यस कार्यालयमा अनुसन्धानको सामना गरेर सयौं मानिसहरूलाई श्रम शिविरमा पठाइएको थियो।

त्यतिबेला मानिसहरूले ठट्टामा भन्ने गर्थे कि बोल्सोय डोम (बिग हाउस) नामको केजीबी भवन यति अग्लो छ कि साइबेरियाको श्रम शिविरबाट यसको तहखाने देख्न सकिन्छ।

यी सबै खतराका बाबजुद १६ वर्षीय पुटिन यस कुख्यात भवनमा प्रवेश गरे र रिसेप्शनमा बसेका अधिकारीलाई केजीबीमा कसरी सामेल हुन सकिन्छ भनी सोधे । अधिकारी पनि छक्क परे । उनले पुटिनलाई पहिले स्नातक गर्न वा सेनामा जागिर लिनुपर्ने बताए। तर, पुटिन आत्तिएनन्। कुन डिग्री उपयुक्त होला भनेर सोधे ।

केजीबीमा जागिर पाउनका लागि कानुनको अध्ययनले सहयोगी हुने अधिकारीको भनाइ थियो । त्यस दिनदेखि नै पुटिनले कानुनको डिग्री मात्र लिने निर्णय गरेका थिए। उनले त्यसै गरे र केजीबीमा सामेल भए।

सडकमा आफ्नो छाप छोडेका पुटिन अब लेनिनग्रादको सबैभन्दा शक्तिशाली गिरोहमा सामेल भइसकेका थिए । केजीबीको जागिरमा सुरक्षा र बढुवा दुवै थियो । त्यो पनि कम्युनिष्ट पार्टीसँग आबद्ध नभएका व्यक्तिका लागि ठूलो उपलब्धि थियो ।

पुटिनले जासुसको कामलाई ठूलो महत्त्व दिन्छन्। जासुसी फिल्मका शौखिन पुटिनले एकपटक भनेका थिए, ‘एउटा जासूसले हजारौं मानिसको भाग्यको फैसला गर्न सक्छ।’

पुटिनलाई घेरेको भीड, १९८९
तर, पुटिनले केजीबीमा सामेल भएको आशा कहिल्यै पूरा भएको देखिएन। उनी एक मेहनती कर्मचारी थिए तर प्रसिद्ध थिएनन्। उनले जर्मन सिकेका थिए, त्यसैले १९८५ मा उनको ड्रेसडेन, जर्मनीमा पोस्ट गरियो।

त्यहाँ उनी सहज जीवन बिताइरहेका थिए । तर, नोभेम्बर १९८९ मा पूर्वी जर्मनीको सरकार पतन हुन थाल्यो । यो सबै अचम्मको गतिमा भइरहेको थियो।

त्यही वर्षको डिसेम्बर ५ मा भीडले ड्रेसडेनको केजीबी भवनलाई घेरेको थियो। पुटिनले सोभियत सेनाको नजिक रहेको बेसमा धेरै पटक फोन बजाए। तर, उनले हरेक पल्ट एउटै जवाफ पाए, ‘मस्कोको आदेश बिना हामी केहि गर्न सक्दैनौं र मस्कोबाट कुनै आदेश आउँदैन।’

पुटिनले यो घटनाबाट सिके कि केन्द्रीय शक्तिको अचानक पतनले स्थिति परिवर्तन गर्छ। उक्त घटनापछि पुटिनले सोभियत नेता मिखाइल गोर्बाचफको गल्ती कहिल्यै नदोहोर्‍याउने दृढ संकल्प गरे। गोर्बाचोफको गल्ती थियो कि उनले शत्रुलाई दृढतापूर्वक सामना गरेनन्।

खाद्य कार्यक्रमको लागि तेलमा फिस्कर, १९९२
सन् १९९० को दशकमा सोभियत संघको पतनपछि पुटिनले केजीबी छोडे तर चाँडै सेन्ट पिटर्सबर्गको सुधारवादी मेयरको लागि फिक्सर बने।

त्यतिबेला रुसको अर्थतन्त्र ओरालो लागेको थियो । मेयरले पुटिनलाई सहरको अर्थतन्त्र सम्हाल्ने जिम्मा दिएका थिए। उनीहरूले करिब १० करोड अमेरिकी डलरको तेलको सट्टामा खाद्यान्नको प्रबन्ध गर्नुपर्ने थियो।

कसैले पनि खाद्यान्न भेटेनन्, तर पछि पत्ता लगायो कि पुटिन र उनका साथीहरूले सहरका गुण्डाहरूसँग मिलेर यो सबै पैसा आफ्नो खल्तीमा राखेका थिए।नब्बे दशकको अराजकतामा पुटिनले धेरै चाँडै थाहा पाए कि राजनीतिक प्रभावले पैसा कमाउन सकिन्छ र गुन्डाहरू यस काममा लाभदायक सहयोगी साबित हुन्छन्।

जर्जियामा आक्रमण, २००८ 
सन् २००० मा पुटिन रुसी राष्ट्रपति भएपछि उनले आफ्नै शर्तमा पश्चिमासँग मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध स्थापना गर्ने आशा राखेका थिए । उनले देशमा पूर्व सोभियत क्षेत्रहरूमा रूसको प्रभावलाई पश्चिमले स्वीकार गरेको चाहन्थे।

तर, तिनीहरू चाँडै निराश भए। पछि उनले पनि पश्चिमा राष्ट्रहरूले रुसलाई एक्लो पार्न खोजेको महसुस गर्न थाले। जब जर्जियाका राष्ट्रपति मिखाइल साकाशभिलीले नाटोमा सामेल हुने आफ्नो प्रतिबद्धता घोषणा गरे, पुटिन क्रोधित भए र जर्जियामाथि आक्रमण गर्ने बहाना फेला पारे।

पाँच दिन भित्र रूसी सेनाले जर्जिया सेनालाई नष्ट गर्यो। साकाशभिलीले अपमानजनक सम्झौता गर्नुपर्‍यो। पश्चिमा देशहरु आक्रोशित भए पनि एक वर्षभित्रै अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामा रुससँग सम्बन्ध पुनर्स्थापित गर्न तयार भए । यति मात्र होइन, मस्कोलाई २०१८ को फुटबल विश्वकप आयोजना गर्ने अवसर पनि दिइयो।

यसमा पुटिनका लागि पाठ यो थियो कि जसको लाठी उसको भैंसी हो। पश्चिमा देशहरू एउटै आवाजमा बोल्दैनन् भन्ने सोच्थे । तिनीहरू अवश्य चिच्याउनेछन्, तर अन्तमा तिनीहरू बलियो पाइलाको अगाडि झुक्नेछन्।

मस्कोमा प्रदर्शन २०११-१३
रसियामा सन् २०११ को संसदीय चुनावमा घोटाला भएको आरोप लागेको थियो र त्यसपछि देशमा प्रदर्शन सुरु भएको थियो। पुटिनले तुरुन्तै घोषणा गरे कि उनी एक पटक फेरि २०१२ मा राष्ट्रपति चुनावको लागि उम्मेदवार हुनेछन्। यसले प्रदर्शनलाई झनै चर्कायो ।

यी प्रदर्शनहरूलाई बोलोत्नाया विरोध भनियो। बोलोत्नाया मस्कोको प्रसिद्ध स्क्वायर हो जहाँ प्रदर्शनकारीहरू भेला भएका थिए। पुटिनको कार्यकालमा यो सबैभन्दा ठूलो विरोध प्रदर्शन थियो।

पुटिनले विश्वास गरे कि यी प्रदर्शनहरू वाशिंगटनको उक्साहटमा भइरहेको थियो। उनले व्यक्तिगत रूपमा अमेरिकी विदेशमन्त्री हिलारी क्लिन्टनलाई यी प्रदर्शनहरूको लागि जिम्मेवार ठहराए।पुटिनका लागि यो प्रमाण थियो कि पश्चिम अब सीधै उनको विरुद्धमा गएको छ र उनी अहिले युद्धमा छन्।

कोविड अवधि , २०२०-२१ मा अलग
विश्वभर कोभिड–१९ को कहर फैलिएपछि पुटिन पूर्णतया बेपत्ता भए । यो पनि तानाशाहको तरिका भन्दा फरक थियो। उनलाई भेट्न जाने जो कोहीलाई सुरक्षाकर्मीको निगरानीमा अलग्गै राखिएको थियो । त्यसपछि यो व्यक्तिलाई पराबैंगनी प्रकाशको कोरिडोरबाट पार गरिन्थो जसले कीटाणुहरूलाई मार्छ।

यस अवधिमा उनी नजिकका सल्लाहकारहरूको संख्या घट्यो। बाँचेका धेरैजसो सल्लाहकारहरू उनको लागि शोरमा थिए र पुटिन जत्तिकै आक्रामक थिए। वैकल्पिक दृष्टिकोण र जनताको नजरबाट हराएका पुटिनले पश्चिमका आफ्ना सबै मूल्याङ्कनहरू सही छन् भनी सिकेका हुन सक्छन्। यहीँबाट युक्रेनविरुद्ध युद्धको बीज अंकुरिएको थियो ।