पाकिस्तानमा राजनीतिक अस्थिरता : जनतामाझ लोकप्रिय रहेका खान सत्ताबाट कसरी बाहिरिन पुगे ?

पाकिस्तानको राष्ट्रिय सभामा अविश्वासको प्रस्ताव सफल भएपछि प्रधानमन्त्री इमरान खान सत्ताबाट बाहिरिएका छन् ।  गएराति संसदमा भएको भोटिङमा अविश्वासको प्रस्ताव १७४ मतले पारित भएपछि इमरान खानको प्रधानमन्त्री पद गुमेको हो ।

पाकिस्तानको इतिहासमा प्रधानमन्त्रीविरुद्धको अविश्वासको प्रस्ताव सफल भएको यो पहिलो पटक हो । यसपछि सोमबार पाकिस्तान एसेम्बलीको महत्वपूर्ण सत्र हुँदैछ जसमा नयाँ प्रधानमन्त्रीको चयन हुनेछ । नयाँ प्रधानमन्त्रीले आगामी निर्वाचनसम्म अर्थात् अक्टोबर २०२३ सम्म पदभार ग्रहण गर्नेछन्।

राष्ट्रिय सभाका अध्यक्ष असद कैसरले मतदानअघि नै आफ्नो पदबाट राजीनामा दिएका थिए । त्यसपछि पीएमएल-एनका नेता अयाज सादिकले राष्ट्रिय सभाको अधिवेशनको अध्यक्षता गरेका थिए । अर्कोतर्फ पाकिस्तानका महान्यायाधिवक्ता खालिद जावेद खानले पनि राजीनामा दिएका थिए ।

कसरी भयो अविश्वासको प्रस्ताव सफल ?
पाकिस्तान क्रिकेट टोलीका कप्तान रहेका इमरान खान सन् २०१८ मा देशको प्रधानमन्त्री बने र भ्रष्टाचारविरुद्ध लड्ने र अर्थतन्त्र सुधार गर्ने वाचा गरेका थिए। तर आर्थिक संकटले घेरिएको पाकिस्तानका लागि कठिनाइ बढेको छ । गत मार्चमा उनको पार्टीका धेरै नेताहरुले पार्टी छाडेका थिए, त्यसपछि उनको लागि नयाँ राजनीतिक संघर्ष सुरु भएको थियो ।

खान जनसङ्ख्याको ठूलो भागमा लोकप्रिय रहे, तर गगनचुम्बी मुद्रास्फीति र बढ्दो विदेशी ऋणका कारण उनको समर्थन बिस्तारै घट्दै गयो। केही पर्यवेक्षकहरूले यो राजनीतिक अस्थिरतालाई इमरान खान र उनको बलियो सेनाबीचको द्रुत रूपमा बिग्रँदै गएको सम्बन्धसँग पनि जोड्छन्। यसको सम्भावित कारण अक्टोबरमा इमरान खानले पाकिस्तानको शक्तिशाली गुप्तचर एजेन्सीको नयाँ प्रमुखको नियुक्तिमा सहमत हुन अस्वीकार गरेको पनि मानिएको थियो।

उनका राजनीतिक विपक्षीहरूले यो कथित कमजोरीलाई समाते र उनका धेरै गठबन्धन साझेदारहरूलाई उनीहरूमा सामेल हुन राजी गरे, जसले विपक्षीहरूको पक्षमा बहुमत बदल्यो र इमरान खानका सहयोगीहरूको संख्या घट्यो।

त्यसपछि ३ अप्रिल, २०२२मा विपक्षी दलका नेताले प्रधानमन्त्री खानलाई सत्ताबाट हटाउन अविश्वासको प्रस्ताव ल्याए । तर उक्त प्रस्तावमाथि छलफल र मतदान हुनुअघि नै उपसभामुखले सबैलाई चकित पार्दै विदेशी मुलुकसँग ‘स्पष्ट मिलेमतो’ गरेर सरकार परिवर्तनको प्रयास भइरहेको भन्दै प्रस्ताव खारेज गरिदिए ।

प्रस्ताव अस्वीकृत भएपछि प्रधानमन्त्री खानले राष्ट्रपति आरिफ अल्वीलाई भेटेर राष्ट्रिय सभा विघटन गर्न सल्लाह दिएका थिए । यही सल्लाहपछि राष्ट्रपतिले राष्ट्रियसभा विघटन गर्दै आगामी ९० दिनभित्र मध्यावधि निर्वाचन गर्ने निर्णय भयो । तर, सर्वोच्च अदालतले बिहीबार साँझ आफ्नो फैसला सुनाउँदै उपसभामुखको निर्णयलाई असंवैधानिक ठहर गर्दै सदन पुनःस्थापना र अविश्वासको प्रस्तावमा शनिबार मतदान गर्ने निर्णयको फैसला सुनायो । त्यसपछि अविश्वास प्रस्तावको पक्ष र विपक्षमा मतदान भएको थियो ।

पाकिस्तानको नेश्नल एसेम्बलीमा ३४२ सदस्य हुन्छन् । विपक्षी दलहरुले १७२ सिट मात्रै पुर्याए पनि अविश्वास प्रस्ताव पास हुन्थ्यो । तर अविश्वासको प्रस्तावमा १७४ मत पर्यो ।

इमरान खानले यस वर्ष जनवरीदेखि विपक्षी चालचलनमा आएको परिवर्तनलाई महसुस गर्न सकेनन् र यसलाई उनको राजनीतिक र सरकारी स्थितिमा सबैभन्दा ठूलो असफलता मान्न सकिन्छ। ती ‘अपरिपक्व आदर्शवादी’हरूले अन्तिमसम्म प्रतिपक्षले आवश्यक नम्बर नपाउने भनेर सोचिरहे। तर सबै उल्टो भयो।

पाकिस्तानको अबको प्रधानमन्त्री को हुन सक्छन् ?
मियाँ शाहबाज शरीफलाई संयुक्त विपक्षी दलले प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारको रूपमा मनोनयन गरेको छ, उनी खुल्ला मतदानबाट निर्वाचित हुनेछन्, किनभने पाकिस्तानमा प्रधानमन्त्री र मुख्यमन्त्रीहरू खुला मतदानबाट चुनिन्छन्। उनी लण्डनमा बस्दै आएका पूर्वप्रधानमन्त्री नवाज सरिफका भाइ हुन् ।

अविश्वासको प्रस्ताव सफल भएसँगै सभामुखले उम्मेदवारी दर्ता गर्ने घोषणा गर्नेछन् । त्यसपछि प्रधानमन्त्री चयन हुनेछ ।पाकिस्तानका राष्ट्रपतिलाई नवनिर्वाचित प्रधानमन्त्रीले सपथ ग्रहण गराउनेछन्, त्यसपछि तत्काल मन्त्रिपरिषद् गठन हुनेछ, त्यसपछि राष्ट्रपतिले संघीय मन्त्री र राज्यमन्त्रीहरूबाट सपथ लिनेछन्, जबकि सल्लाहकार र सहयोगीहरूले सपथ लिने छैनन्।

पाकिस्तानमा कहिले हुन्छ आम चुनाव ?
खान पाकिस्तानमा चाँडो आम निर्वाचन गराउन चाहन्थे । तर उनीविरुद्धको अविश्वासको प्रस्ताव सफल भएसँगै चुनाव कहिले गर्ने भन्ने संयुक्त विपक्षी दलले निर्णय गर्नेछ ।

निर्वाचन आयोगले सर्वोच्च अदालतमा बयान दिएअनुसार संयुक्त प्रतिपक्षले चुनाव गराउने निर्णय गरे पनि चार महिना लाग्छ । त्यसैले चुनाव भए पनि असोजसम्म मात्रै सम्भव हुन्छ । निर्वाचन सामग्री खरिद, मतपत्रको व्यवस्था र मतदान कर्मचारी भर्ना र तालिम पनि प्रमुख चुनौतीहरू हुन्। मुलुकमा उपलब्ध नभएका वाटरमार्क गरिएको मतपत्र प्रयोग गर्नुपर्ने कानुनी प्रावधान छ, तर त्यसलाई आयात गर्नुपर्नेछ ।

यस्तो अवस्थामा निर्वाचनअघि विपक्षी दलको नेताको सल्लाहमा नयाँ प्रधानमन्त्रीले कामचलाउ सरकार गठन गरी आम निर्वाचन गराउने र बहुमत ल्याउने दललाई सत्ता हस्तान्तरण गर्नेछन् । पाकिस्तान निकै राजनीतिक अस्थिरता हुने देशमध्ये एक मानिन्छ ।

पीटीआईकाे भविष्य के हाेला ?
सबैभन्दा ठूलो प्रश्न भनेको इमरान खानको आफ्नै पार्टी पाकिस्तान तहरीक-ए-इन्साफको भविष्यमाथिको शंका हो। अहिलेसम्म क्रोधित मात्र मौन रहेका धेरै वरिष्ठ नेताहरु अहिले इमरान खानलाई खुलेर आक्रमण गरिरहेका छन् । तीमध्ये पञ्जाबका बर्खास्त गभर्नर चौधरी सरवर र पूर्व वरिष्ठ प्रान्तीय मन्त्री अलीम खान अगाडि छन्।

पीटीआई सरकार गठनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने र पीटीआईको एटीएम भनिने जहाँगीर तरिन त्यसबेलादेखि नै आक्रोशित र अलग भएका छन् । तिनीहरू सबै धेरै शक्तिशाली छन् र पार्टी भित्र थप विभाजनमा प्रमुख भूमिका खेल्न सक्छ।

यस पटक आम चुनावमा, पीटीआईले चुनाव लड्न वैचारिक कार्यकर्तालाई मात्र टिकट दिने बताउँछ, चुनावीहरूलाई होइन। यस्तो अवस्थामा पार्टीका जनता र समर्थकहरू कुनै अस्पष्टताको शिकार भए भने पीटीआईले चुनावमा ठूलो घाटा बेहोर्नु पर्ने हुन्छ । उनले विघटन भएको राष्ट्रिय सभाको सिट पनि कायम राख्न नसक्ने सम्भावना छ । यस्तो अवस्थामा पञ्जाब आफ्नो हातबाट बाहिर जान सक्छ। निर्वाचितहरूले सधैं उदाउँदो सूर्यलाई नमस्कार गर्छन्। के उनीहरुले अब इमरान खानलाई साथ दिन सक्छन् ?

विश्लेषकहरुले पार्टी फुट्ने प्रबल सम्भावना रहेको बताउँछन् । विश्लेषक इफ्तिखार अहमदका अनुसार पीटीआई एक वर्षभित्रै टुक्रिनेछ र आम चुनावमा ३० भन्दा बढी सिट जित्न सक्नेछैन । यस्तो अवस्थामा पीटीआईको सबैभन्दा बढी जोर विदेशी षड्यन्त्र, शिकार र धार्मिक कार्डको प्रयोगमा हुनेछ।